तूर पिकावरील किडींचा प्रादुर्भाव आणि त्यावरील उपाय

विदर्भात तूर हे प्रमुख डाळवर्गीय पीक असून, राज्यात सुमारे १० ते ११ लाख हेक्‍टरवर या पिकाची लागवड केली जाते. उत्पन्नात घट आणणाऱ्या प्रमुख कारणांमध्ये तुरीवरील किडींचा प्रादुर्भाव महत्त्वाचा आहे. या लेखात, तुरीवरील विविध किडी आणि त्यावरील नियंत्रणासाठी वापरता येणारे उपाय तपशीलवार समजून घेऊया. तूर पिकावरील किडींचा प्रादुर्भाव आणि त्यावरील उपाय | Integrated Pest Management for Tur Crop: Types of Pests and Effective Control Methods

तूर पिकावरील किडींचे प्रकार

तूर पिकावर अनेक प्रकारच्या किडींचा प्रादुर्भाव दिसून येतो, जसे की हिरवी घाटे अळी, पिसारी पतंग, शेंग माशी, आणि पाने गुंडाळणारी मारूका अळी. फुलोऱ्याच्या काळात आणि शेंगधारणेच्या अवस्थेत या किडींचे नियंत्रण महत्त्वाचे ठरते.

१. शेंगा पोखरणारी हिरवी अळी (हेलीकोवर्पा)

हिरवी अळी हे एक प्रमुख कीटक आहे ज्याचे पतंग तुरीच्या कळ्या, फुले आणि शेंगा यावर अंडी घालतात.

• अळ्या सुरूवातीला कोवळी पाने आणि देठे कुरतडून खातात, ज्यामुळे फुलांचे मोठे नुकसान होते.
• पूर्ण वाढ झालेली अळी ३० ते ४० मि.मी. लांबीची असते आणि ती पोपटी, फिक्कट गुलाबी किंवा करड्या रंगाची दिसते.
• ही अळी शेंगांना छिद्र करुन त्यातील दाणे पोखरून खाते.

अन्य पिकांवरील आक्रमण: हरभरा, वाटाणा, सोयाबीन, चावली इत्यादी कडधान्यावर ही कीड मोठ्या प्रमाणात आढळते. डिसेंबर ते जानेवारी महिन्यात ढगाळ वातावरण असल्यास, याचा प्रादुर्भाव वाढतो.

२. पिसारी पतंग

पिसारी पतंगाची अळी साधारणतः १२.५ मि.मी. लांब हिरवट तपकिरी रंगाची असते आणि तिच्या अंगावर सूक्ष्म काटे असतात.

• अळी शेंगावरील साल खरडून बाहेर राहून दाणे पोखरते.
• त्यामुळे शेंगांच्या गुणवत्तेमध्ये मोठी घट येते.

३. शेंग माशी

शेंग माशीची अळी बारीक, गुळगुळीत आणि पांढर्‍या रंगाची असून पाय नसतात.

• ही अळी शेंगाच्या आत राहून दाणे कुरतडून खाते, ज्यामुळे दाण्यांचे उत्पादन कमी होते.
• याचा थेट परिणाम शेतकऱ्याच्या उत्पन्नावर होतो.

४. पाने गुंडाळणारी मारूका अळ

मारूका अळीचा पतंग करड्या रंगाचा असतो. मादी पतंग कळ्या, फुले आणि शेंगांवर अंडी घालते.

• अळी कळ्या, फुले आणि शेंगांना एकत्र करून जाळ्याने चिकटवते, ज्यामुळे झाडावर झुपके तयार होतात.
• पिकाच्या उत्पादकतेवर यामुळे प्रतिकूल परिणाम होतो.

तूर पिकावरील किड नियंत्रणाचे एकात्मिक व्यवस्थापन

या सर्व किडींचा प्रादुर्भाव फुले आणि शेंगांवर आढळत असल्याने, त्यांच्या नियंत्रणासाठी खालील एकात्मिक कीड व्यवस्थापनाचे उपाय आवश्यक आहेत:

१. पक्षी थांबे उभारणे

प्रति हेक्टर २० पक्षी थांबे शेतात उभारावेत. त्यामुळे पक्षी किडींच्या अळ्या खाऊन नियंत्रणात आणतात.

२. फवारणीसाठी जैविक आणि रासायनिक उपाय

पहिली फवारणी (५०% फुलोरावर असताना)

• निंबोळी अर्क (५%): ५० मि.ली.
• अँझाडीरेक्टीन ३०० पीपीएम: ५० मि.ली.
• एच.ए.एन.पी.व्ही. (१%१०’ पिओबी/मिली): ५०० एल.ई/हेक्टर
• बॅसिलस थुरेन्जेनेसीस: १५ मि.ली. प्रति १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.

दुसरी फवारणी (पहिल्या फवारणीनंतर ९५ दिवसांनी)

• इमामेक्टीन बेन्झोट (५% ३ एस.जी): ३ ग्रॅम
• लॅम्बडा सायहॅलोथ्रिन (५% प्रवाही): १० मि.ली.
• क्लोरॅट्रॅनिलिप्रोल (१८.५% एस.सी): २.५ मि.ली. प्रति १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.

पाने गुंडाळणारी मारूका अळी नियंत्रणासाठी

• फ्लूबेंडामाईड (२० डब्लू जी): ६ ग्रॅम
• नोवालुरोन (५.२५) आणि इंडोक्साकार्ब (४.५० एससी): १६ मि.ली. प्रति १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.

३. किडींचे शारीरिक व्यवस्थापन

अळ्यांचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात असल्यास, तुरीच्या झाडाखाली पोते टाकून झाड हलवावे, ज्यामुळे झाडावरील अळ्या पोत्यावर पडून त्या गोळा करणे सोपे होते. या अळ्या गोळा करून नष्ट कराव्यात.

निष्कर्ष

तूर पिकावरील किड नियंत्रणासाठी एकात्मिक व्यवस्थापन खूप महत्त्वाचे आहे. जैविक आणि रासायनिक फवारण्या, तसेच पर्यावरणपूरक उपाययोजना केल्यास, किडींचा प्रादुर्भाव नियंत्रणात आणता येऊ शकतो. शेतकऱ्यांनी वेळोवेळी या उपायांचा वापर करून तूर पिकाचे उत्पन्न वाढवावे.

Integrated Pest Management for Tur Crop in Vidarbha & Maharashtra: Types of Pests and Effective Control Methods